HISTORIA   KOŚCIOŁA  W TRZEBIEŻY

Pierwsze wzmianki o miejscowości Trzebież pochodzą z roku 1320. W pomorskim kodeksie dyplomatycznym odnotowano pod tą datą , że książę Bogusław IV podarował mieszczaninowi szczecińskiemu Gottfrydowi von Breslau wieś - villam gue vocatur Zegenhort (1). Niemiecka nazwa Ziegenort sugerowałaby pochodzenie nazwy od "miejsce kóz "(Ziege-koza , ort-miejsce), ale stare kroniki wywodzą nazwę od Zege, która oznaczała nazwę ryby (prawdopodobnie"ciosa-koza"),   których było bardzo dużo w wodach zalewu szczecińskiego (2).

 W dokumentach z roku 1309 znajduje się wzmianka, iż klasztor w Jasienicy chciałby pobierać daniny także z miejscowości Trzebież.W dwadzieścia lat później w 1328 roku nowi właściciele Trzebieży - rodzina von Eichstaedt rzeczywiście oddała część daniny z Trzebieży na rzecz klasztoru w Jasienicy(3). Trzebież była graniczną posiadłością klasztoru, odległą od Jasienicy o 7km. W Trzebieży kończyło się też prawo łowienia ryb na zalewie , jak i prawo wyrębu lasu. Z usytuowania przestrzennego wynika , iż już w średniowieczu miejscowość ta dzieliła się na dwie części podzielone dość sporym trzęsawiskiem. Występują bowiem nazwy Małej i Wielkiej Trzebieży (Klein und Gross Ziegenort(4).Z uwagi na dogodniejsze położenie , większe wzniesienie, podłoże bardziej suche, większe znaczenie miała Wielka Trzebież. Stała się też już w średniowieczu centralnym punktem administracji gospodarczej i kościelnej .Najprawdopodobniej przed rokiem 1359 wybudowano tutaj kościół katolicki w obowiązującym wówczas stylu romańsko - gotyckim. Zgodnie z przekazami historycznymi o innych ówczesnych kościołach , był on jednonawowy z niewysoką wieżą, zbudowany z dużych głazów polnych na zaprawie cementowej, tworzących fundament .Ściany natomiast były z ręcznie obrabianej cegły gotyckiej. Za powyższą datą przemawia fakt, iż źródła historyczne pod rokiem 1359 wymieniają już księdza katolickiego w Trzebieży imieniem Johannes (5). Prawo patronatu nad kościołem należało wówczas do księcia a administracyjnie kościół znajdował się w zarządzie archidiakonatu w Szczecinie(6). Kościół w Trzebieży stał się z biegiem lat kościołem parafialnym Drogoradza (Hanner am Jasenitz, Niekłończycy (Kónigsfelde) , Kopic (Kopitz) (7).

Dzieje kościoła w Trzebieży w ciągu XV wieku są bliżej nieznane. Należy przypuszczać , że przeżywał on wszystkie perturbacje związane z rozprężeniem katolickiej administracji kościelnej. W mniejszym stopniu kościół w Trzebieży narażony był na napady ze strony rycerzy - rozbójników, ponieważ nie posiadał większych bogactw ani w wyposażeniu wewnętrznym ani w naczyniach liturgicznych. Nowe porządki nastały dopiero po wprowadzeniu reformacji na Pomorzu Zachodnim w roku 1534.

 Przede wszystkim uporządkowano administrację kościelną oraz rozpatrzono bliżej sprawy posiadłości kościelnej. Trzebież została administracyjnie włączona do synodu we Wkryujściu (Uckermunde) (8), podobnie jak Jasienica. Zniesiono wprawdzie zależność od klasztoru w Jasienicy , ale dla istniejącego tam zakładu tzw. "Weltcloster" pobierano z Trzebieży Wielkiej daniny z 14 łanów i 6 dymów oraz z Trzebieży Małej daninę z 5 łanów (9). Nowy obrządek kościelny został wprowadzony w latach przed 1587.W tym roku osadzony został pierwszy pastor ewangelicki nazwiskiem Gregor Stellmacher . W roku 1600 wymienia się nazwisko Zachaus Muller .(10).

Po pokoju westfalskim w 1664 roku Zaodrzańska część Pomorza dostała się pod panowanie szwedzkie. Władze szwedzkie zarządziły wówczas skrupulatne przeprowadzenie wizytacji kościelnych celem ustalenia stanu budynków, obsady pastorów, dziesięcin ze strony wiernych . Wizytacja odbyła się także w Trzebieży . W wyniku wizytacji stwierdzono , że kościół jest bardzo dobrze administrowany przez pastora nazwiskiem Martinus Kamenski z Moraw, który 14 lat był mnichem z zakonu Augustianów i po wystąpieniu z klasztoru i przyjęciu obrządku protestanckiego -na zarządzenie królowej szwedzkiej Krystyny w roku 1650 objął stanowisko pastora (11). Był on jednym z pierwszych pastorów , który przysporzył bogactw kościołowi i powiększył jego majątek. Do majątku kościoła należały wówczas okoliczne lasy, łąki oraz wspomniane wyżej trzęsawiska. Nie posiadał natomiast gruntów ornych z uwagi na piaszczystą głębię. Bezpośrednio kościół użytkował łąki , natomiast trzęsawiska i tereny nad brzegiem przy przystani oddawane byly w dzierżawę rybakom jak i okolicznym zagrodnikom. Według starej matrykuły kościelnej z roku 1586 (12) przez długi czas - około 30 lat - tereny te były wolne od danin .Była to tak zwana wolnizna , która przysługiwała nowo osiedlonym kolonistom .Była więc to sprawa istotna , ponieważ pozwalała na zwiększenie zaludnienia , zwłaszcza , że był to okres po wojnie 30 letniej , kiedy bardzo spadła liczba ludności na Pomorzu. Po wygaśnięciu wolnizny dzierżawcy mieli na tych gruntach dzierżawę wieczystą z której opłacali czynsz (Erbzins) na rzecz kościoła .Wobec nie wywiązywania się z opłat wprowadzono dzierżawy czasowe (Zeitpacht) na okres 6 lat. Pod koniec upływającego terminu zwykle zwiększano opłaty czynszowe. Najstarszy kontrakt na dzierżawy czasowe datowany jest na rok 1786.Według tego kontraktu do kościoła należały tereny za wsią Mała Trzebież nad samym brzegiem tzw. Kirchenbruch ( Trzęsawisko Kościelne) o wielkości prawie 3 mórg, które dzierżawiło 12 komorników - rybaków. Dzierżawcy ci zobowiązani byli do stosowania w miarę możności trójpolówki oraz umacniania brzegów zalewu, aby nie obrywał gruntu. Do umacniania używano głównie faszynę i siano trawę. Przestrzeganie warunków kontraktu leżało w interesie kościoła , ponieważ zwiększały się wówczas czynsze , a ponadto miało to znaczenie społeczne , ponieważ niszczące działanie wody na brzeg morski rozciągało się od Trzebieży aż do Trzebieradza .Ponadto woda rozmywała drogę pomiędzy Trzebieżą Wielką a Trzebieżą Małą. Mimo wszelkich form zabezpieczenia w ciągu 30 lat XIX wieku utworzyła się pomiędzy dwoma grzęzawiskami mała zatoczka .Według map sporządzonych w 1794 roku tereny wokół Trzebieży były jeszcze lekko wzniesione ,posiadały kilka stromych brzegów , ale w latach 1794 - 1830 woda urwała do 30 stóp ziemi brzegowej.(13)

Drugim terenem przynoszącym dochody kościoła było tzw. trzęsawisko Katarzyny (z niejasnych przekazów źródłowych należy domniemywać iż kościół w Trzebieży przed reformacją był pod wezwaniem św. Katarzyny stąd nazwa Catharinen Kirchenbruch).Trzęsawisko zajmowało powierzchnię około 5,2 morgi. Podzielone było na 26 części wydzierżawionych na 6 lat. Regularna dzierżawa przynosiła dość duże dochody (14). Dla powiększenia dochodów w połowie XIX wieku trzęsawiska zaczęto osuszać i wykorzystywać jako łąkę.

Na dochody kościoła składał się także wolny wywóz drewna budulcowego i opałowego z lasów należących do domeny państwowej w Jasienicy. Rocznie otrzymywał kościół 14 fur drzewa dębowego , jesionowego i olchowego. Część drzewa z Jasienicy do Trzebieży dostarczali rybacy drogą wodną na kutrach. Na początku XIX wieku (1801- 1807) urząd domenialny zakwestionował wolną dostawę drewna powołując się na matrykułę kościelną z 1666r. , w której odnotowano , iż prawo do dodatkowej dostawy drewna wygasało już po 30 latach . I odtąd kościół może otrzymywać drzewo tylko za odpłatnością. Po długich targach w rezultacie zabiegów pastorów kościół otrzymywał z powrotem prawo wyrębu i wywozu drzewa (15).

Z wydatków kościelnych pierwsze miejsce zajmowały uposażenia pastorów i organisty - nauczyciela, gdyż prowadzili oni zwykle przykościelne szkółki. Pierwszą szkołę otwarto w Wielkiej Trzebieży w roku 1828.Była dodatkowo dotowana przez państwo w postaci części dochodów z administracji leśnej (Forstfiskus).(16)

Okręg kościelny Wielkiej Trzebieży rozciągał się na wsie Brzóski , Smolarnię - Białcz, Trzebieradz, Nową Jasienicę i Małą Trzebież. Początkowo istniał tylko kościół parafialny w Trzebieży , później wybudowano w Małej Trzebieży kaplicę, w której od czasu do czasu odprawiały się nabożeństwa. Podobna kaplica była w Brzóskach , w której nabożeństwa odprawiały się raz na kwartał. W 1786 r. wybudowano w Niekłończycy kościół filialny , który obsługiwał wioski : Karpin, Drogoradz i Uniemyśl (17).

Stary kościół katolicki w Trzebieży był budowlą bardzo masywną, oszczędziły go także wypadki wojny 30- letniej , nie został wtedy spalony ani splądrowany. Zgodnie z nowym obrządkiem wnętrze kościoła zostało nieco przebudowane. Z poważniejszych zmian należy odnotować zamontowanie ławek , które były wydzierżawiane za opłatą co bogatszym parafianom. A kiedy nie starczyło miejsca na dole , zdecydowano się wybudować wewnętrzną galeryjkę wokół kościoła tzw. "chór". Fundatorem "chóru" był młynarz z Niekłończycy  David  Platen , który wybudował chór własnym sumptem i za to miał zapewnione bezpłatne miejsce w pierwszym rzędzie ławek na chórze dla siebie i swoich następców. Młynarze z Niekłończycy ponownie budowali chór w 1714 roku , ponieważ wcześniejszy został zniszczony w czasie wojny północnej .Naprawiano wówczas także schody prowadzące na chór (18). Uprawnienia młynarzy przetrwały do roku 1745 , kiedy został wybudowany nowy Kościół, ponieważ stary aczkolwiek był w stanie użyteczności, okazał się za mały w stosunku do ilości wiernych należących do parafii w Trzebieży. Kościół częściowo rozebrano , zajęto pod budowę większy obszar . Nowy kościół miał kształt prostokątny z długimi , wąskimi oknami i wieżą , której kopuła - zbudowana z cegły - posiada barokowe zakończenie podobne jak w kościele w Ahlbesk (19) w RFN  koło Świnoujścia. Do budowy nowego kościoła wykorzystano najprawdopodobniej częściowo stare fundamenty i także częściowo mury, które po 60 - ciu latach w roku 1804 - 1805 jak dowodzą tego rejestry wydatków kościelnych, wymagały naprawy szczególnie po wewnętrznej stronie kościoła głównie na ścianie północnej. Wewnątrz kazalnica była połączona z ołtarzem schodami, obie budowle proste, nie posiadające żadnej wartości artystycznej. W nowym kościele nie zamontowano już dawnego "chóru młynarzy" (Muhlenchor), ponieważ dla ławek było dość miejsca na dole. Nowy chór , jak wynika z dokumentów został zbudowany dopiero w roku 1793 i wtedy powstał zatarg między młynarzem , a pastorem o dzierżawę ławki. Pastor uważał , że dawne prawa wygasły, młynarz nie chciał się zepchnąć z chóru do ławek na dole. W rezultacie ten ostatni otrzymał poczesne miejsce na chórze za odpowiednią opłatą.(21)

Nie odnotowano w aktach żadnej poważniejszej przebudowy kościoła , przeprowadzono tylko konieczne remonty polegające na naprawie dachu uszkodzonego w czasie huraganu w 1801 roku. Ponadto w 1805 r. wymieniono futryny okienne i szyby , jedynie drzwi zachowały się w dobrym stanie z tamtego okresu. Wszystkie remonty musiały być przeprowadzane bardzo porządnie, ponieważ wizytacja kościoła z roku 1824 w protokole powizytacyjnym potwierdziła , że kościół i towarzyszące mu budowle znajdują się w bardzo dobrym stanie ( in guten Zustande)(22). Obowiązkowe ubezpieczenie od ognia jakie zaprowadzono w państwie pruskim w pierwszej połowie XIX wieku wykazują pakaźną sumę ubezpieczeniową dla kościoła , co potwierdza wartość materialna budowli (23). Zmianie uległo także w ciągu wieków otoczenie kościoła. Początkowo znajdował się też obok cmentarz grzebalny, wystarczający na potrzeby parafii, ale w dalszych latach okazał się za mały. Przy grzebaniu zmarłych wykopywano trumny i często w jednym dole chowano dwóch lub trzech zmarłych.

Już w roku 1798 noszono się z zamiarem założenia nowego cmentarza. W 1801 roku zarządca lasów państwowych ( Forstmeister) uzyskał pozwolenie na założenie małego cmentarza dla własnej rodziny w głębi lasu w kierunku na Jasienicę(24). W roku 1824 ponownie projektowano założenie cmentarza za trzęsawiskiem między Wielką a Mała Trzebieżą. Z akt nie wynika , czy projekt zrealizowano.

Jeżeli chodzi o wyposażenie kościoła nie należał on do najbogatszych . Z przedmiotów ruchomych należy odnotować:
1. dwa brązowe lichtarze na ołtarzu, odlane według starszej formy - data powstania to 1641r.
2. duży świecznik wiszący na 6 świec , pochodzący z roku 1613.
3. szkatułka na hostię sporządzona z białego srebra z bogatą ornamentacją z liści na pokrywie i ścianach naczynia. Wymiary szkatuły : 4.5 x 8,5 cm .Ten pełen smaku przedmiot został ufundowany w 1721 r. przez Jahel und Swatzhoffen.

Kościół posiadał także 2 kielichy .Pierwszy 22 cm głęboki , srebrny , pozłacany. W formie miał gotyckie elementy, pod spodem posiadał stempel Gryfa szczecińskiego. Do kielicha należała jeszcze patera z napisem - Martinus Kamensky Brunnens Moraws , pastor Ziegenortens , Donat Templo 1658. Renowat 1750 r. Drugi kielich miał 16 cm głębokości , był srebrny, pozłacany ze znakiem tego samego złotnika szczecińskiego .W podobnej formie jak duży kielich ale z pokrywką w kształcie kuli - datowany na rok 1654. Patera do kielicha podarowana została kościołowi przez pastora Jordana w roku 1758. W wieży kościelnej były dwa dzwony odlane - jeden przez Georga Ko'ckeritza w roku 1664 , drugi przez Jana Henryka Schmidta w roku 1729 w Szczecinie. Nosiły one nazwy ówczesnych duchownych i przedstawicieli kościoła (25).

Pierwszymi chórzystami była młodzież, młode małżeństwa, nauczyciele. Głosy męskie uzupełniali marynarze Marynarki  Wojennej stacjonujący w obecnym Ośrodku Żeglarskim. Próby odbywały się przy fisharmoni, gdyż organy były nieczynne. Pierwszy koncert odbył się na Pasterce w 1946r. - śpiewano 4-głosowe kolędy

Na zdjęciach rodziny chórzystów oraz pierwsze spotkania opłatkowe z tamtych lat.

Elżbieta Alksnin jako jeden z trzech króli i Kazimierz Alksnin jako Herod "Jasełka" 1956/57 rok Z inicjatywy ks. Jana Abramskiego zorganizowano w 1956/57r. "Jasełka" Głównymi aktorami tego przedstawienia byli chórzyści. Z powodzeniem wystawiali je wielokrotnie  w Trzebieży (3x), Nowym Warpnie (2x) i Policach (2x). Dochód z przedstawienia przekazano na pilny remont organów. Trzej Królowie z Herodem i uczony w piśmie

Dyrygent chóru  Kazimierz Alksnin chętnie sięgał po wartościową muzykę chóralną. W ciągu 50-ci lat w repertuarze znalazły się następujące utwory:

Wyćwiczono również kilkadziesiąt kolęd (4-głosy). Wiele pieśni do Matki Bożej, pieśni eucharystyczne, pieśni wielkanocne O. M. Żukowskiego, ks. Chlondowskiego, F. Nowowiejskiego, ks. J. Surzyńskiego,  S.Niewiadomskiego, T. Flaszy, Z. Nowowiejskiego, Z. Naskowskiego.

Przez 50 lat Chór Parafialny uświetnił wszystkie uroczystości kościelne: odpusty (parafialny, rybaków, leśników) Wizyty duszpasterskie, Biskupów, święta kościelne, śluby, pogrzeby.

Przez szeregi chóru przewinęło się około 160 osób. Niektóre rodziny śpiewają do dziś (babcie, rodzice, dzieci, wnuki) Niektórzy chórzyści rozjechali się po Polsce a nawet za granice.

Widok na kościół z metalową chorągiewka na szczycie (obecnie krzyż) oraz ceglanym murem okalającym posesje plebani  Kościół rok (około) 1952  Kościół w Trzebieży 1958r nz. ks. Jan Abramski. Nieistniejący ołtarz w kształcie łodzi rybackiej Ołtarz z wizerunkiem sandacza u podstawy 1952 r Nieistniejący ołtarz boczny Rybacy z ks. St. Pecnikem (1960-68r.)  1962r. Rok 1957- chórzystki z tamtych lat St. Misiukiewicz, E. Drozdowska, E. Alksnin (żona organisty), Teresa Czmielnik

Ołtarze rybackie z okazji Świąt Bożego Ciała

Ołtarze budowane w porcie rybackim w  latach  50-60-tych, później przeniesiono je do centrum Trzebieży Z kroniki parafialnej "Trasa tegorocznej procesji Bożego Ciała została zmieniona. Nie otrzymałem zezwolenia na przejście procesji do portu, gdzie corocznie miejscowi rybacy budowali swój ołtarz"

Ołtarz strażaków z okazji Świąt Bożego Ciała 1958 r.   Strażacy - Boże Ciało w środku ks. J. Abramski

Tuż obok  kościoła  stoi rzeźba z piaskowca  - Matki Bożej Otuchy - dłuta Zbigniewa Polickiego , ufundowana przez rybaków w 1986 roku. Jest Opiekunką modlitwy o powołania duchowe . Z parafii trzebieskiej były dwa kapłańskie ; ks.Ryszard  Kamiński z Niekłończycy (1984) , ks. Ireneusz Starachowski  z Trzebieży Małej  ( 1988 ), siostra klawerianka  Krystyna M. Kucza  (1976) .  

11 czerwca 1987 roku wierna kopia  "rybackiej  Matki  Bożej" wykonana  przez Andrzeja Sęka , na łodzi zbudowanej przez miejscowych szkutników -  Zbigniewa Magierka i Tadeusza Czyrfa,  została ofiarowana przez rybaków z Trzebieży Papieżowi Janowi Pawłowi II w Szczecinie.